Waarom leven vrouwtjes langer dan mannetjes? Mysterie bijna opgelost
Wetenschappers hebben een belangrijke stap gezet richting het begrijpen van waarom vrouwtjesexemplaren van verschillende dieren langer leven dan mannen. Twee dezelfde geslachtschromosomen hebben, zou een aanzienlijke rol kunnen spelen.
Dat vrouwen overal ter wereld gemiddeld iets langer leven dan mannen, heeft te maken met zowel biologische, als omgevings- en gedragsfactoren. Ook andere zoogdieren, zoals de zwartstaartprairiehond (een knaagdier), leven de vrouwtjes vaak langer dan de mannetjes. Voor vogels is dan weer het omgekeerde waar. Wetenschappers beweren nu dat ze het biologische mechanisme achter dat mysterie hebben ontrafeld. Dat begrip van die onderliggende mechanismen zouden bovendien kunnen helpen bij de zoektocht naar manieren om het leven te verlengen.
Twee dezelfde geslachtschromosomen
De sleutel is dat wie beschikt over twee kopieën van hetzelfde geslachtschromosoom ('X' bij vrouwtjes), langer leeft omdat de ene kopie een beschermd effect voor de andere. Het idee van die beschermende functie leeft al langer onder wetenschappers. Bij zoogdieren, waar vrouwtjes twee van dezelfde geslachtschromosomen hebben, leven de vrouwtjes immers vaker langer. Bij vogels daarentegen, waar mannetjes twee 'Z'-chromosomen hebben en vrouwen één 'W'- en één 'Z'-chromosoom, doen mannetjes het beter. De onderzoekers van de nieuwe studie, gepubliceerd in het tijdschrift 'Biology Letters', verzamelden data van 229 verschillende diersoorten - van insecten tot vissen en zoogdieren. De resultaten bevestigden wat gedacht werd: de dieren met twee dezelfde geslachtschromosomen (zowel vrouwen als mannen, afhankelijk van de diersoort) leefden gemiddeld tot 17,6% langer dan die met twee verschillende of slechts één geslachtschromosoom.
Onbewaakte X-chromosoom
De theorie van de beschermende functie wordt "de onbewaakte X-hypothese" genoemd. We leggen het uit voor mensen. Bij vrouwen, die dus twee X-chromosomen hebben, wordt slechts een van die twee chromosomen op willekeurige wijze in elke cel van het menselijk lichaam geactiveerd. Bij mannen, die een X- en een Y-chromosoom hebben, kan dat logischerwijze niet en wordt dezelfde X-chromosoom in elke cel geactiveerd. Als er zich dan een mutatie voordoet in dat ene X-chromosoom, is ook elke cel daarmee geactiveerd. Bij vrouwen is de door mutatie aangetaste chromosoom door de willekeurige verdeling niet in alle lichaamscellen terug te vinden, waardoor de gevolgen van de mutatie misschien onderdrukt blijven.
Sociale factoren
Net zoals bij mensen zouden ook bij dieren sociale factoren een rol kunnen spelen in waarom vrouwtjes langer leven dan mannetjes. De onderzoekers ontdekten immers dat bij diersoorten waar mannetjes twee van dezelfde geslachtschromosomen hebben (en daar dus voordeel uit zouden kunnen halen) die mannetjes slechts gemiddeld 7,1% langer leefden dan vrouwtjes. Als vrouwtjes de sekse waren met twee dezelfde geslachtschromosomen, zoals de mens, dan leefden die gemiddeld 20,9% langer dan mannetjes. Dat verschil in overlevingskans betekent dus dat er meer moet zijn dan enkel de "onbewaakte X-hypothese" - anders zou de overlevingskans gelijk moeten zijn bij elk dier met twee dezelfde geslachtschromosomen, ongeacht de sekse. Die extra sociale factoren kunnen bijvoorbeeld zijn dat mannetjes geneigd zijn om meer risico te nemen, vechten inclusief, om een partner te vinden.
Er zijn echter ook andere mogelijkheden voor het verschil in overlevingskans. Oestrogeen, dat in hogere concentraties bij vrouwtjes voorkomt, lijkt het einde van de chromosomen te beschermen tegen schade - een proces dat gelinkt wordt aan ouder worden.
Vele uitzonderingen
"Onze studie suggereert dat de onbewaakte X een onderliggende genetische factor is die de levensduur kan beïnvloeden, maar veel externe factoren kunnen de levensduur op verschillende andere manieren beïnvloeden, zoals predatie, risicovol gedrag, het bewaken van territoria en toegang tot hoogwaardige voeding," zegt Zoe Xirocostas van de Universiteit van New South Wales, een van de onderzoekers. Professor Steven Austad van de Universiteit van Alabama in Birmingham, niet betrokken bij de studie, is het daarmee eens. "Ouderschapsrollen spelen ook een rol", zegt hij in The Guardian. "We zien bijvoorbeeld dat mannelijke nachtaapjes langer leven dan vrouwelijke, en daar spelen de mannetjes een grote rol in de zorg voor de kinderen." Volgens hem is het resultaat van de studie dan ook vooral dat een lang leven niet enkel over geslachtschromosomen gaat. "Het speelt een rol, er is een algemene trend, maar er zijn vele uitzonderingen."
