Over één toekomstbeeld zijn ze het alvast eens: de studenten willen weg achter hun computerscherm. Want online les volgen en weinig vrienden zien, dat viel hen zwaar.
Luna (19, student Criminologische wetenschappen): "Het afgelopen jaar in één woord? Stressvol. Als eerstejaars is het een extra stressfactor dat je niemand kan leren kennen, want alles is online. Vragen stellen over de leerstof wordt dan ook moeilijk."
Zal de ellende nog lang in de koude kleren blijven hangen?
Soun (24, student Sociologie): "Ik geloof in de veerkracht van mensen. Als we terug kunnen feesten en ons weer goed voelen, is alles misschien vrij snel vergeten. Ik heb al gehoord dat wij de smetvreesgeneratie' gaan worden, maar dat geloof ik niet."
Jarne (19, student Grafische en Digitale Media): "De hele pandemie zal nog negatieve gevolgen hebben. Maar in de toekomst moeten we vooral veel feestjes inhalen, dat is de prioriteit."
Soun: "Anderzijds denk ik niet dat die feestjes de schade kunnen goedmaken. Ik heb echt het gevoel dat ik een jaar van mijn jeugd kwijt ben. Ik heb zoveel dingen meegemaakt: ik ben verhuisd, ik ben afgestudeerd van mijn vorige opleiding... Maar ik heb niets kunnen delen met anderen, waardoor het lijkt of die dingen niet echt zijn gebeurd."
Jullie frustraties konden tijdens de coronacrisis soms op weinig begrip rekenen bij oudere generaties. Zorgt dat voor wrevel?
Luna: "Ik denk dat er voor corona al een beetje een conflict was, door alles wat er begint te veranderen op het vlak van holebirechten en Black Lives Matter. Onze generatie staat daar veel meer voor open. Dat conflict wordt nu nog uitvergroot. Maar van die verwijten over lockdownfeestjes word ik heel boos: heel veel studenten hebben daar niks mee te maken."
Soun: "Volgens mij voelden veel mensen zich met de vinger gewezen, de cafébazen en de kappers bijvoorbeeld. Een generatieconflict zou ik het dus niet noemen, maar ik voelde me persoonlijk wel geviseerd. Ik kon wel gaan kerstshoppen, maar ik kon geen les volgen met mijn medestudenten, waarbij we ruim afstand hielden. Dat vond ik absurd."
Jarne: "Ik denk ook dat ze op vlak van onderwijs misschien meer hadden kunnen doen voor ons. Langs één kant is het door de coronafeestjes niet onterecht dat oudere mensen wat boos op ons zijn, maar ook zij kwamen nog samen om te feesten."
Studeren was moeilijk tijdens de coronacrisis en de economie kreeg een stevige klap. Hoe schatten jullie jullie toekomst op de arbeidsmarkt in?
Luna: "Ik ben bang dat toekomstige werkgevers ons anders zullen beoordelen omdat we zoveel online les hebben gehad. Ik heb door corona bijvoorbeeld ook geen eindexamens afgelegd in het middelbaar. En ik denk dat opleidingen langer zullen blijven aanslepen, omdat studenten door de stress en het gebrek aan ontspanning nu minder goed presteren."
Soun: "Als je geen stage hebt kunnen volgen voor je opleiding, heb je natuurlijk minder ervaring. Maar dat is persoonlijk. Ik denk sowieso dat veel mensen nog een heel moeilijke tijd tegemoet gaan op de arbeidsmarkt: beginners zoals ik, maar ook mensen met minder stabiele jobs. Dat vind ik echt geen leuk vooruitzicht."
Trekken jullie ook positieve lessen uit de coronacrisis?
Luna: "Dat je gewoon tijd moet maken voor de dingen die je graag wil doen, maar steeds uitstelt. Tijdens de crisis had ik bijvoorbeeld plots tijd om te beginnen met breien. En ook: actiever leuke herinneringen maken, zoals wanneer je je oma bezoekt of naar een feestje gaat. Nu moeten we ons vasthouden aan die herinneringen, en hoe meer je er dan hebt, hoe beter."
Soun: "Ik denk dat studenten door de coronacrisis meer praten over hoe ze zich voelen. Dat ze zich geïsoleerd voelen tijdens de blok, of wanneer het hen te veel wordt. Ook denk ik dat mensen door maatregelen als een avondklok hun vrijheid meer zullen bewaken en meer politiek willen participeren. En ten slotte hoop ik heel hard dat mensen gaan beseffen dat het klimaat uit evenwicht is, dat ze de link leggen met de pandemie."
Jarne: "Ik heb wel een soort vertrouwensgevoel in de mensheid gekregen. Dat we er allemaal samen wel doorkomen. Dat we elkaar nodig hebben, en dat we elkaar graag zien."
Blik van een psychiater
Inez Germeys, professor Contextuele Psychiatrie aan de KU Leuven, trok in de media al vaker aan de alarmbel over het mentale welzijn van studenten.
Zal het gebrek aan sociaal contact en feesten nog lang doorwerken als het virus uit de samenleving weg is?
Inez Germeys: "Dat is een moeilijke vraag. Het zou enerzijds best kunnen dat jongeren veerkrachtiger zijn dan we denken en ze er eigenlijk goed van herstellen. Ik denk dat dat zeker zo zal zijn voor een redelijk grote groep. Anderzijds weten we dat psychische klachten van volwassenen zich vaak ontwikkelen tijdens de adolescentie. Buiten coronatijden heeft ongeveer één op de vijf jongeren matig tot ernstige psychische klachten, dus dat is sowieso een substantiële groep. De vraag is of die groep nu groter gaat worden, maar het valt zeker niet uit te sluiten."
"Sociale contacten zijn zoals gezonde voeding: voor iedereen belangrijk, maar voor jongeren noodzakelijk om zich goed te ontwikkelen. Dus de vraag is ook: gaan mensen dat inhalen of gaan ze toch iets fundamenteels missen?"
Dat inhalen, kan dat in een potentiële roaring twenties' met veel feesten en losbandig gedrag?
Germeys: "Ik denk dat dat voor een heel deel van de jeugd zal helpen. Maar ik maak mij wel zorgen over een groep die het sowieso al wat moeilijk heeft met sociale contacten. Misschien zijn het juist die jongeren die het veel moeilijker gaan hebben om weer die aansluiting te vinden. Want zij hebben eigenlijk voortdurende sociale blootstelling nodig om dat stukje van zichzelf te overwinnen en hun weg daarin te vinden. Dus ik vrees dat er een groep kwetsbare jongeren uit de boot dreigt te vallen. Die zullen we moeten stimuleren om dat sociale netwerk toch te herstellen."
De kans bestaat dat we in de toekomst vaker online les zullen volgen. Wat doet dat met het leerproces van jongeren?
Germeys: "Ik zou vooral positief kijken naar de evolutie van het onderwijs. Je kan je afvragen wat de meerwaarde is van hoorcolleges in een grote aula. Er kan bijvoorbeeld ruimte komen om meer interactief onderwijs te hebben in kleinere groepen. En studenten die ziek zijn hoeven hun les niet te missen als die online beschikbaar is. Maar wees zeker niet bang dat het onderwijs vanaf nu volledig online gaat: geen enkele docent vindt dat zelf prettig."
Nina van den Broek