Het is ironisch dat ik Florian Henckel von Donnersmarck in Venetië ontmoet om het over Werk ohne Autor' te hebben. De Dogenstad was immers het decor van zijn vorige film, het gekraakte en geflopte The Tourist'. Die ontgoocheling heeft de 45-jarige Duitser echter al lang doorgespoeld ("een probleem van verkeerde verwachtingen" is zijn verklaring). In het romantische drama Werk ohne Autor' doet hij opnieuw een overtuigende gooi naar de roem die hij oogstte met zijn bejubelde debuut Das Leben der Anderen'. Deze keer staat een jongeman centraal die ervan droomt om kunstschilder te worden maar, eerst door het Derde Rijk en vervolgens door het communistische regime stokken in de wielen wordt gestoken.
Florian Henckel von Donnersmarck (foto): "Ik heb me laten inspireren door het leven van de Duitse schilder Gerhard Richter, maar ik heb er een fictieverhaal van gemaakt. Het is zeker geen biopic. Ik ben ervan overtuigd dat je met fictie dichter bij de waarheid komt dan met feiten. Feiten zijn te slordig en hangen te veel af van toeval. Ik wou een algemener en coherenter verhaal vertellen over Duitsland, over het leven en over kunst."
Je acteurs zullen het fijn gevonden hebben dat de film niet over een specifiek iemand gaat. Het bespaarde hen alvast een hoop research.
"Het grappige is dat ik onbewust toch acteurs heb gekozen die qua persoonlijkheid of houding passen bij de mensen op wie hun personages gebaseerd zijn. Tom Schilling, die de hoofdrol speelt, heeft bijvoorbeeld lang de droom gekoesterd om kunstschilder te worden. Hij heeft echt teken- en schildertalent. Dat heeft de film zeker meer authenticiteit bijgebracht. Tom heeft een vol jaar uitgetrokken om zich voor te bereiden, bijvoorbeeld door een schildercursus te volgen. Ik wou dat hij ontdekte hoe jonge kunstenaars met elkaar omgaan en hoe zo'n artistieke opleiding eruit ziet. Hij heeft zelfs een paar dagen opgetrokken met een kadermaker, om te leren hoe je een canvas opspant."
Waarom vond je Richters leven zo boeiend?
"Omdat hij erin geslaagd is om al de tegenslagen die hij meegemaakt heeft in zijn schilderijen te verwerken. Hij moest afrekenen met twee van de vreselijkste regimes uit de 20ste eeuw. De jonge tante met wie hij een hechte band had, werd koud vermoord door de nazi's. Hij heeft vele jaren moeten knokken om erkenning. Al die donkere dagen zijn Richters artistieke brandstof. Dat was het concept waarover ik een film wou maken."
Richters schoonvader speelde een bijzonder vieze rol in zijn leven, maar Werk ohne Autor' bevat geen scène waar Kurt, het hoofdpersonage, de waarheid te weten komt en die schoonvader confronteert. Vond je dat te veel de Hollywoodversie van het verhaal?
"Ik heb gewoon gedaan wat ik het meest waarachtig vond. Je kunt dingen weten zonder ze echt te beseffen. Kurt is misschien niet op de hoogte van de feiten, maar hij legt ze onbewust bloot in zijn werk. Richter zei ooit Mijn schilderijen zijn intelligenter dan ik'. Dat vind ik een heel goeie observatie. Als je alleen kunt zeggen wat je bewust denkt, ben je niet zo interessant. Als je niet meteen een oordeel velt of een bewuste analyse maakt van wat je ziet en voelt, kun je er veel grootsere dingen mee doen. Ik heb met verschillende kunstenaars gepraat en allemaal zeggen hetzelfde: als het klikt, hebben ze het gevoel alsof iemand anders het kunstwerk maakt."
Er zit behoorlijk wat naakt in de film. Heb je het gevoel dat je in dit #MeToo-tijdperk zorgvuldiger te werk moet gaan met zulke scènes?
"Als je naast elkaar legt, zit er eigenlijk meer mannelijk dan vrouwelijk naakt in. Ik zou het pas een probleem vinden als ik enkel naakte vrouwen liet zien. Dat zou de indruk wekken dat ik mezelf probeer op te winden of zo. Eerlijk gezegd ben ik trots op de naaktscènes en de liefdesscènes in Werk ohne Autor'. Misschien is het zelfs het aspect dat me het meest tevreden stemt. Die scènes tonen dat er altijd één gebied is waar je volledig kwetsbaar en naakt kunt zijn, ook al word je langs alle kanten onderdrukt en vernederd. En dat gebied is de liefde, in al haar vormen. Voor de twee hoofdpersonages is het een eiland in een vreselijke zee van vernietiging. Daar kunnen ze samen zijn."
Ruben Nollet
@rubennollet