Woensdag 23 september 2015 staat bij heel wat Colombianen in het geheugen gegrift als een historische dag. Na meer dan een halve eeuw van bloedige conflicten stond president Juan Manuel Santos voor het eerst oog in oog met zijn aartsvijand Timochenko', de leider van de guerillabeweging Farc. Drie jaar lang hebben de vredesbesprekingen tussen de twee partijen geduurd en als alles goed gaat, volgt op 23 maart een officieel vredesakkoord.
Historische omwenteling
Alberto Franco, pastoor en directeur van Justicia y Paz, drukt ons op het hart dat het Zuid-Amerikaanse land op een zucht staat van een grote doorbraak. De kleine, tengere man werkt al 28 jaar bij de mensenrechtenorganisatie, "en in al die tijd zijn de vredesonderhandelingen nog nooit zo ver gevorderd", zegt hij op zachte maar besliste toon. In het akkoord zullen concrete afspraken komen over de verdelingen van de grond, een politieke deelname van de ontwapende guerillaleden, het gezamenlijk beëindigen van de drugshandel en rechtspraak voor de slachtoffers. "Als dat pact wordt gerespecteerd en uitgevoerd, kunnen we echt spreken van een historische omwenteling."
Toch blijven er nog genoeg uitdagingen voor Santos. Zo hangt de re-integratie van de rebellen in de maatschappij als een zwaard van Damocles boven vrede. "Tijdens de onderhandelingen werd beslist om een speciaal gerechtshof op te richten. Farc-leden die hun misdaden eerlijk bekennen voor dat hof, krijgen een alternatieve werkstraf van vier tot acht jaar. Wie niet meewerkt, liegt of informatie achterhoudt, kan voor twintig jaar achter de tralies belanden."
Falsos positivos
Een tweede struikelblok is dat de guerilla niet de enige oorzaak is van geweld in het land. "De laatste zestig jaar kwamen door het conflict minstens 220.000 mensen om het leven. Maar er kleeft niet alleen bloed aan de handen van de Farc", aldus de padre. Want ook al worden de rebellen geschetst als vijand numero uno, ze staan in voor slechts' 25% van het geweld dat het land teistert. "Ook criminele bendes, paramilitairen, het leger en zelfs de politieke elite hebben een gigantisch aandeel in de pijnlijke littekens die Colombia kenmerken."
Een schrijnend voorbeeld is de situatie van de mensenrechten, die volgens rapporten van Amnesty International en Human Rights Watch tot de slechtste van Zuid-Amerika behoort. Zo kreeg het blazoen van de overheid eind 2008 een zware klap toen de zogenaamde falsos positivos - één van de grootste schandalen uit de geschiedenis van Colombia - aan het licht kwam. "Toenmalig president Álvaro Uribe wou in 2005 de gewelddadige strijd tegen de terroristen opdrijven. Daarom beloofde hij financiële vergoedingen, medailles, promoties en zelfs een opleiding in het buitenland aan militairen die extra rebellen konden liquideren. Maar hierdoor bracht het leger heel wat jongeren moedwillig om en werden hun lijken gepresenteerd als gedode guerrillastrijders", vertelt een getroffen moeder, Luz Marina Cuchumbe. In totaal zijn 5.716 gevallen van dit ijzingwekkende fenomeen bekend.
"Mijn dochter is één van de vele slachtoffers van falsos positivos." Aan het woord is de mollige, joviale Luz Marina. We ontmoeten haar in het arme bergdorpje San Antoni, in het zuiden van het land. Terwijl een zwerm muggen rond onze hoofden zoemt om het einde van een broeierige dag aan te kondigen, krijgen we een dampende kop zelfgemaakte koffie voorgeschoteld. "Op 8 januari was mijn dochter Hortensia gaan feesten in een naburig dorpje. Pompaf kroop ze 's nachts op een brommer, samen met haar schoonbroer William en Manuel, een vriend. Maar onderweg naar huis kwamen ze in een hinderlaag van het leger terecht en werden ze in hun rug geschoten. William was de enige die de aanval overleefde. Met acht kogels in zijn lijf is hij er nog in geslaagd om te vluchten en mij en de rest van het dorp te waarschuwen", zucht de vrouw.
Zoektocht naar rust en gerechtigheid
"De hele avond escaleerde tot een chaotische nachtmerrie", herinnert ze zich. "Het was donker en mistig, de dronken feestvierders en andere dorpsgenoten veroorzaakten de ene schermutseling na de andere, en de onherkenbare militairen met bivakmutsen verkondigden dat ze guerrilla-terroristen hadden vermoord en sloegen iedereen die in de buurt van de lichamen wou komen hardhandig tegen de grond." Pas na 15 uur protesteren kreeg Luz Marina eindelijk het lichaam van haar dochter mee.
Maandenlang is William nog moeten onderduiken en werden verschillende moordpogingen op Luz Marina gepleegd. Ondertussen hebben ze beiden eindelijk een beetje rust gevonden. "Ondanks alle bedreigingen probeer ik mijn verhaal zoveel mogelijk te vertellen, zodat de waarheid naar boven komt en geen enkele moeder dit nog moet meemaken." Daarom is ze ook een van de zestig slachtoffers die betrokken zijn bij de vredesgesprekken tussen de Farc en de overheid. "Aanvankelijk durfde ik écht niet te gaan, maar uiteindelijk besefte ik dat dit gerechtigheid kon brengen voor mijn dochter en omarmde ik de verantwoordelijkheid. Ik hoop ook echt dat er 23 maart een officieel akkoord komt, maar de overheid moet beseffen dat vrede meer is dan enkel en alleen een handtekening onder een resem afspraken. Vrede moet gemaakt en gerealiseerd worden tussen de mensen zelf», aldus Luz Marina. «Anders heb je gewoon een blad met holle woorden."
Door Liesbeth De Corte
Deze reportage kwam tot stand dankzij Broederlijk Delen. Nog tot en met 27 maart voeren zij campagne tegen gewapende groepen en grote bedrijven die steeds meer grond opeisen. Samen met dertien partnerorganisaties komen ze op voor de rechten van de boerengemeenschappen in Colombia.
https://youtu.be/UWN-bZ743jM