Het hoofdpersonage van de roman Gideon Rottier is een einzelgänger met een spraakgebrek en een uitzonderlijk beroep. Hij maakt huizen schoon na brand, overstroming en zelfmoord. Zijn nieuwe collega, een vluchteling genaamd Youssef, redt zijn leven. In ruil belooft Gideon de zorg op te nemen voor Youssefs gezin, in een wereld die met de dag vijandiger en gewelddadiger lijkt te worden.
Voor auteur Tom Lanoye is het de eerste keer dat hij met zijn lezers over Zuivering' praat. In het algemeen wordt de roman goed gesmaakt door de leden van de leesclub. "Ik vind het een heel knap boek omdat het brandend actueel is", vertelt Bram, de 26-jarige onderstationschef van de NMBS. "Het gaat over hoe de maatschappij op sommige mensen neerkijkt en naar anderen net opkijkt. Als Youssef Gideon redt, is hij een held, maar niet veel later wordt hij gezien als een boeman."
Toch liep het lezen niet bij iedereen even vlot. "Ik vond het geen gemakkelijk boek. Het onderwerp is redelijk zwaar en er worden heel wat verschillende problematieken aangekaart. Het was niet evident om dat allemaal te absorberen en een plaats te geven. Een keer als je in het boek begonnen bent, kan je anderzijds niet anders dan het uitlezen. Ik voelde me wel eerder een observator en kon me niet inleven in de personages, zeker niet in Gideon", oppert de 58-jarige milieu-ingenieur Eddy.
Minderwaardigheid
Tom Lanoye heeft zelf weinig sympathie voor zijn hoofdpersonage, want de daden van Gideon doen vaak de wenkbrauwen fronsen. "Ik voelde me af en toe wel verbonden met Gideon. Niet alleen omdat het verhaal vanuit zijn standpunt wordt verteld, maar ook door zijn minderwaardigheidscomplex. Dat komt op een of andere manier ook bij jou als lezer terecht", stelt Bram. "Anderzijds stel je je ook wel vragen bij veel van zijn beslissingen", reageert ingenieur Filip.
De auteur beaamt. "Hij doet heel wat gruwelijke dingen en soms vroeg ik me af of ik het wel kon maken om dat te schrijven. Maar uiteindelijk ben ik het niet die het doet, maar is het het personage. Alles wat er in het huis van Gideon gebeurt, is natuurlijk een metafoor voor wat er zich buiten afspeelt. Mijn bedoeling was om de surveillancecultuur, die er nu heerst, over te brengen in het verhaal. We vinden het vanzelfsprekend dat we in naam van de vrijheid onze eigen vrijheden beginnen op te geven. Dat is wat angst en paranoia doen in tijden van terrorisme»", klinkt het.
Radicalisering
"Zelf vind ik het zoontje van Youssef de meest onroerende figuur", gaat Tom verder. "Hij wordt totaal kansloos op alle vlakken door iedereen in de steek gelaten. Hij zet net zoals Gideon zijn minderwaardigheidscomplex om in puberale daden en stelt zich veel groter voor dan hij is, waardoor iedereen nog banger van hem wordt." De 25-jarige Eline knikt. "Die verhaallijn is ook voor mij de mooiste, omdat het net een beeld geeft van wat er zich in het hoofd van jonge allochtonen afspeelt. De angst die hij opwekt bij Gideon vond ik zo pakkend", reageert ze.
"Dat radicaliseringsproces van de twee kinderen van Youssef is heel realistisch weergegeven", vult regisseur Evelien aan. "Je hebt er weinig vat op, maar je verstaat waar het bij die kinderen vandaan komt. Het gaat niet per se over religie, maar ze worden geconfronteerd met mensen die dingen in hun schoenen schuiven omdat ze er op een bepaalde manier uitzien. Die dingen gebeuren nu ook, maar er wordt nauwelijks ingegrepen. Ik vind het heel sterk dat je in Zuivering' de twee kanten van het verhaal krijgt."
Gechoqueerd
"Ik vraag me soms wel af of het de gedachten van Tom Lanoye of Gideon Rottier zijn", stelt Eddy. Gideon moet voor zijn werk soms locaties waar een zelfdoding heeft plaatsgevonden opruimen, zoals wanneer iemand voor een trein springt. "Er staat in het boek dat het beter zou zijn dat ze wat properder uit het leven moeten stappen en dat zelfdoders egoïsten zijn. Die scène heeft me toch gechoqueerd."
"Dat is iets wat ik nooit zelf zou zeggen", reageert Tom snel. "Maar die scène was nodig omdat ze een voorbereiding is op iets dat helemaal op het einde van het boek gebeurt."
Verder fantaseren
"In het boek worden heel grote thema's besproken, maar toch blijft het subtiel", zegt ambtenaar Bernadette. "Voor mij is het centrale thema niet angst, maar de vriendschap en het verraad van de twee hoofdpersonages. Je voelt doorheen het verhaal dat er iets zit aan te komen. Ik was er echt op aan het wachten en dat doet natuurlijk verder lezen." Schrijver Ilse beaamt. "Er worden voortdurend lijntjes uitgegooid waardoor je weet dat er iets gaat gebeuren. Uiteindelijk begin je dan zelf al helemaal verder te fantaseren over wat er precies gaande is en uiteindelijk word je toch verrast."
Heleen De Bisschop