The Bookshop' is gebaseerd op een roman van Penelope Fitzgerald uit 1978. Had je hem gelezen?
Emily Mortimer: "Nee, maar ik had wel genoten van een van haar historische romans, The Blue Flower'. Toen ik ermee akkoord ging om in deze film mee te spelen, heb ik The Bookshop' natuurlijk ook meteen verorberd. Ik had geen idee dat al haar boeken zo geweldig zijn. Ze heeft me geïnspireerd voor deze rol. Ik hou van de droge manier waarop ze over de absurditeit van het leven praat. Haar schrijfstijl is heel afstandelijk en laconiek maar ze legt wel altijd heel precies de vinger op de moeilijkheden en de pijn van een mensenleven. Om die reden zijn haar boeken ook zo treffend, want ze schrijft zonder enig zelfbeklag. Ze weert elke vorm van melodrama en kiest voor een soort stille waardigheid. En ze heeft een fijnzinnig gevoel voor humor. De film geeft dat gevoel ook weer, vind ik. Hij heeft het op een subtiele maar pakkende manier over hoe moeilijk het is om te blijven doorzetten. En dat we bewondering moeten opbrengen voor mensen die ondanks alle tegenwerking toch blijven doorzetten."
Wat is voor jou de aantrekkingskracht van boeken?
"Lezen geeft je een vrijheid die je voor alles beschermt. Daar gelooft mijn personage heilig in. Boeken zijn haar medicijn tegen de problemen van het leven. Wat haar ook overkomt, ze zal altijd kunnen teruggrijpen naar de literatuur. Boeken gaan niet dood, in tegenstelling tot mensen. De film bevat een prachtige zin die trouwens recht uit de originele roman gelicht is: In een boekenwinkel voel je je nooit eenzaam'. Dat is zo. Literatuur houdt je gezelschap. Lezen over het leven van andere mensen geeft je het gevoel dat je minder alleen bent, ook al gaat het om hun problemen en pijn en lijden. Het is een sociale activiteit. Je leeft mee met de personages. Eigenlijk kun je zelfs stellen dat The Bookshop' een liefdesverhaal is tussen een vrouw en haar boeken."
Ben je altijd een gulzige lezer geweest?
"Vroeger meer dan nu. Ik heb Engelse en Russische literatuur gestudeerd, wat betekende dat ik stapels boeken moest lezen. Mijn vader [John Mortimer, rn] was bovendien een schrijver, dus ik ben opgegroeid tussen de literatuur. Ik heb altijd gedacht dat boeken een belangrijk deel van mijn leven waren. Met ouder worden werd het echter steeds moeilijker om veel te lezen. Ik kreeg het druk met mijn carrière, ik begon een gezin, je kent het wel. Mijn brein werkt niet meer op dezelfde manier als vroeger. Tegen negen uur 's avonds ben ik doodop. Ik probeer dan nog wel wat te lezen, maar na drie pagina's begin ik er al op te kwijlen en val ik in slaap. De volgende morgen word ik dan wakker en heb ik geen idee meer wat ik gelezen heb. (lacht) Elk boek is dus een zware missie voor mij, maar ik blijf volharden omdat ik weet hoe essentieel het is."
Wat is het eerste boek waar je weg van was?
"Ik weet nog dat Pride & Prejudice' van Jane Austen mijn eerste echte boek was. Ik moet toen een jaar of dertien geweest zijn. Bij dat boek kreeg ik voor het eerst een gevoel dat ik sindsdien nog een paar keer heb gehad, dat klassiekers ook ontspannend kunnen zijn. Er hangt vaak een sfeer van huiswerk en plicht rond, want het zijn de boeken die je zogezegd gelezen moet hebben. Het is alsof je broccoli moet eten. (lacht) Maar toen ik dat boek dan las, voelde ik me zo gelukkig. Ik was helemaal mee. Ik kan me nog perfect herinneren waar ik was toen ik het einde van Pride & Prejudice' voor het eerst las, waar de twee hoofdpersonages elkaar eindelijk vertellen wat ze altijd gedacht hebben van elkaar. Ik vond het zo mooi. Oorlog en vrede' van Tolstoi is nog zo'n roman. Je kijkt er geweldig tegenop omdat het zo'n dik boek en zo'n mythologisch monster is. Maar eenmaal ik erin begonnen was, wou ik dat het nooit zou ophouden."
Nog zo'n klassieker is Lolita', de meesterlijke schandaalroman van Nabokov over de liefdevolle gevoelens van een man voor een meisje van twaalf. Dat boek speelt een centrale rol in de film. Denk je dat die roman in het huidige preutse klimaat nog een uitgever zou vinden?
"Ik denk het niet, nee. Het was een van de dingen die bij me opkwamen toen ik The Bookshop' onlangs nog eens bekeek. Ik weet niet welke uitgever het risico zou durven nemen om dat boek op de markt te brengen, en dat is een cruciale vraag. We moeten er dringend over beginnen praten, waar de grenzen liggen en wat de waarde van een kunstwerk uitmaakt. Het is de taak van literatuur om moeilijke onderwerpen aan te kaarten en lastige vragen te stellen en terrein te verkennen waar de lezer zich niet op zijn gemak voelt. Daar mogen we niet voor terugschrikken. Ik vind het belangrijk dat we zo vaak mogelijk geconfronteerd worden met dingen die ons tegen de borst stuiten."