We hadden ze niet zien aankomen. En toch zijn ze in minder dan een jaar uitgegroeid tot het trendy vervoersmiddel bij uitstek in steden als Brussel, Luik, Antwerpen en zowat overal in Europa. In onze hoofdstad, waar al zes operatoren actief zijn, worden straten en trottoirs letterlijk overspoeld door elektrische steps. het principe is bij elke operator hetzelfde: je vindt en unlockt de step via een app voor 1 euro, daarna betaal je 0,15 euro per minuut.
Het Amerikaanse Lime, dat in november neerstreek, heeft zich snel opgewerkt tot marktleider in Brussel. In zes maanden tijd groeide de vloot uit van 500 tot 1.200 steps. De operator dekt nu 16 Brusselse gemeenten en heeft 100.000 unieke gebruikers. «We zijn heel tevreden met die groei. Brussel is een van de beste Europese steden voor Lime. We komen tegemoet aan een reële behoefte en we stellen vast dat de Brusselaars dit soort alternatieve mobiliteit steeds meer gebruiken», zegt Benjamin Barnathan, General Manager van Lime Benelux. Langs deze kant zit alles dus snor voor de elektrische steps. Maar anderzijds veroorzaken ze ook heel wat problemen en vragen.
1) Moeilijk samenleven
Loop gewoon een paar minuten door de straten van Brussel en je ziet meteen de omvang van het fenomeen, maar ook de puinhoop die de elektrische steps veroorzaken. Sommige gebruikers rijden aan 25 km/u midden op de weg tussen de auto's, anderen banen zich op het trottoir een weg tussen de voetgangers. Bij gebrek aan een wettelijk kader in België is het anarchie troef. De steps veroorzaken gevaar, zowel op de weg als op het voetpad. Dit nieuwe vervoermiddel is ook een nieuwe bron van ongelukken. In België waren er in 2018 maar enkele tientallen gewonden, maar net als hun gebruik zou dit cijfer in 2019 weleens kunnen exploderen. In de Verenigde Staten, waar de steps ook een inslaand succes zijn, vielen er sinds eind 2017 al minstens 1.500 gewonden en vier doden. Volgens Consumer Reports, dat de enquête publiceerde, zijn verwondingen vaak schedelletsels en gebroken neuzen of armen. Deze cijfers zijn waarschijnlijk veel te laag geschat, omdat ziekenhuizen, brandweer of politie in hun dossiers niet altijd vermelden of het slachtoffer met een step reed.
Maar het is niet alleen al rijdend dat steps voor problemen zorgen. In tegenstelling tot deelfietssystemen zoals Villo! is de huur van elektrische steps gebaseerd op het principe van free-floating. Geen stations of palen dus. Je laat je step gewoon achter waar je wilt. Het is niet ongewoon om steps te zien staan midden op een voetpad, in de hal van een treinstation of voor de trap van een metrostation. Kortom, ook hier heerst anarchie. Voorlopig zijn er in Brussel geen precieze regels, maar in heel Europa hebben steden een juridisch kader ingevoerd rond het gebruik van deelsteps. Net als New York heeft Barcelona de verhuur zelfs helemaal verboden. In Parijs riskeren gebruikers die op het trottoir zoeven sinds kort een boete van 135 euro. Wildparkeren en voetgangers hinderen wordt bestraft met 35 euro.
2) Diefstal en vandalisme
Half april werd een video meer dan een miljoen keer bekeken op Twitter. We zien een man van zestig jaar, discreet gefilmd in de straten van Parijs, die opzettelijk drie scooters omverloopt die midden op de stoep staan. Dat kan grappig lijken, maar die handeling is allesbehalve onschuldig. Tijdens een wandeling door de straten van Brussel is het niet ongebruikelijk om een hele vloot steps op de grond te zien liggen, zelfs op windstille dagen.
Er is vandalisme en zelfs diefstal, maar het onderwerp is netelig en geen enkele operator wil cijfers geven. Volgens sommige schattingen zou ongeveer 30% van de vloot onbruikbaar zijn door opzettelijke beschadiging. En gezien de staat van sommige steps die je onderweg tegenkomt, lijkt dit cijfer heel aannemelijk.
Stepvandalen hebben zelfs een eigen Instagramaccount (@birdgraveyard) met 80.000 volgers. Er worden foto's en video's van vernielde steps op gepubliceerd, voornamelijk in de Verenigde Staten. In het land van Uncle Sam zijn de steps dus niet altijd even welkom, maar in België is Lime wel heel tevreden en relativeert het bedrijf het fenomeen. «We hebben hier een van de laagste vandalismecijfers in Europa. In Brussel hebben we weinig last van dit probleem», verzekert Benjamin Barnathan, zonder evenwel cijfers te geven.
In Parijs zijn sommige steps ook het doelwit van dieven. Als de batterij niet goed beveiligd is, bijvoorbeeld, zoals bij bepaalde operatoren. En ondanks een gewicht van minstens 10 kg en het feit dat het onmogelijk is ermee te rijden als ze vergrendeld zijn, wordt soms de volledige step gestolen. Sommige bedrijven gebruiken in de handel verkrijgbare modellen. Het duurde dan ook niet lang voor hackers een oplossing vonden om de gps-chip uit te schakelen en de steps buiten het platform te gebruiken door simpelweg een onderdeeltje te vervangen dat makkelijk online te bestellen is. Bird verving daarom zijn hele vloot met een veiliger model. In België lijkt Lime buiten schot te blijven. «Wie het toch in zijn hoofd haalt om te stelen, wens ik veel succes om een step te ontgrendelen», zegt de General Manager van Lime, dat in tegenstelling tot andere operatoren zijn eigen model ontwikkeld heeft.
3) Privatisering door gebruikers
Naast vandalisme treft nog een andere plaag de steps: de toe-eigening van een voertuig. Om zeker te zijn dat ze een step vinden vlakbij huis of het werk, zetten sommige gebruikers hem op een ontoegankelijke plaats, zoals een inkomhal of een binnenkoer, of zelfs op hun appartement of kantoor. Resultaat: de gebruiker heeft zijn rit beëindigd en betaalt niet meer, de step verschijnt in de app op de lijst met beschikbare voertuigen maar de plek is niet toegankelijk. De enige oplossing voor wie de step wil gebruiken, is hem via de app te laten rinkelen (een functie om er makkelijker er een te vinden) in de hoop dat het de persoon in kwestie zodanig irriteert dat die hem terug op straat zet. Maar dat is niet mogelijk bij alle operatoren. Lime België ontkent het fenomeen niet, maar bekijkt het door een roze bril. «Uiteindelijk is het een positief probleem, want het betekent dat er niet genoeg steps zijn. Mensen willen ze zo graag gebruiken, dat ze ze privatiseren om zeker te zijn er een te hebben. Voor ons is dit een signaal dat er nog groei mogelijk is», zegt Benjamin Barnathan, die erop wijst dat privatisering een uiterst klein probleem is in Brussel.
4) Juicers
Heb je je al eens afgevraagd hoe die elektrische steps worden opgeladen? Dat behoort tot de verborgen en weinig bekende kant van de service. Een deel van de voertuigen wordt opgeladen en onderhouden door werknemers van de operatoren. Een ander deel wordt uitbesteed aan zelfstandigen. Op het eind van elke dag proppen tientallen opladers, zogenaamde Juicers, zoveel mogelijk steps in hun koffer of huurbestelwagen om ze thuis of in een magazijn op te laden. De concurrentie is zwaar en de Juicers verdienen tussen de 5 en 10 euro per scooter die ze opladen en terug op straat zetten. Een klusje dat wat doet denken aan Uber-chauffeurs of Deliveroo-koeriers. In november stelde een 20-jarige Franse student het precaire karakter van deze activiteit aan de kaak. "Van de ene op de andere dag kan alles gedaan zijn. En sommige nachten krijg ik maar tien steps vast", legde de jongeman uit.
5) Echt groen?
Elektrische steps worden vaak voorgesteld als een milieuvriendelijk vervoermiddel. Maar is dat wel zo? In termen van CO2-uitstoot per gereden km doet de elektrische step het erg goed. Volgens een onderzoek van de website trottinette-lab.fr zou een ritje met de step over dezelfde afstand 97% minder vervuilen dan een auto. Maar het is net wanneer ze niet rijden, dat steps het meest vervuilen.
Ten eerste is er de energie die nodig is om ze op te laden. Je moet ook rekening houden met de verplaatsingen in bestelwagens die nodig zijn om ze op hun plaats te zetten, op te laden of te herstellen. En dan is er nog de productie van de lithiumbatterij, die lang niet zonder impact op het milieu is. Tot slot hebben deze deelvoertuigen een heel korte levensduur. Ook hierover willen de operatoren geen details kwijt, maar naar schatting overleeft een elektrische step slechts een tot zes maanden in de stad. Uit een recent rapport van de stad Louisville in de Verenigde Staten blijkt dat de levensduur van een elektrische deelstep 28 dagen is en dat ze gemiddeld 227 km rijden voor ze uit roulatie gehaald worden. Dus ja, een elektrische step stoot minder CO2 uit dan een auto, maar zijn impact op het milieu is allesbehalve nihil!
Thomas Wallemacq