«Ik voelde mij mentaal aftakelen. Toen dacht ik: Laat je niet gaan, doe wat je vroeger ook leuk vond, zoals kunst bekijken en boeken lezen.' Want zo blijf je mens.» Aan het woord is een gedetineerde uit de gevangenis van Hoogstraten. Ik ontmoette haar in de gevangenisbibliotheek, met een boek over het impressionisme onder de arm. «Het brengt een beetje kleur in de gevangenis», verduidelijkt ze. «Er zijn veel gedachten die je niet leuk vindt, dus vlucht je in alles wat aangenaam is.»
De gevangenis huist in een oud kasteel. Een simpele omheining sluit het complex af van de samenleving. «Nieuwe gevangenissen zijn echt stalen bunkers, daar word je sowieso depressief van», vertelt Thomas Baeckens, cultuurfunctionaris bij vzw De Rode Antraciet.
Menselijkheid
«Het recht op cultuur en vrije tijd is er voor iedereen», stelt Baeckens overtuigd. «Daarnaast helpt cultuur om je leven weer op de rails te krijgen, en je voor te bereiden op een toekomst buiten de muren.» Cultuur opsnuiven kunnen de gedetineerden in de gevangenisbibliotheek. «We zitten hier alleen in een cel, de eenzaamheid schuilt om de hoek», vertelt een gedetineerde die de functie van bibliothecaris op zich neemt. «Dan is het fijn dat er zoiets is als een boek of een cd om de stilte te doorbreken.» Naast dvd's en geschiedenisboeken, zijn er in de bib ook boeken over aardrijkskunde. «Daar bladeren mensen ook graag eens door. Wegdromen over waar ze naartoe willen als ze vrij zijn», glimlacht hij voorzichtig.
Vzw De Rode Antraciet organiseert ook crea-ateliers, optredens en zangsessies. «We merkten dat gedetineerden het belangrijk vinden om elkaar op een ongedwongen manier te zien, en niet als dader of medegevangene», vertelt Baeckens. In de aquarelworkshop kleurt een gedetineerde een dromerige lucht bij. «Hier spreken we over ons werk, en niet over de dagelijkse sleur hierbinnen. In dit lokaal zit je niet in de gevangenis.» Een andere gedetineerde benadrukt het belang van cultuur achter de tralies. «Als we opnieuw in de maatschappij komen en we voelen ons geen mens meer, dan is dat zowel voor ons als de maatschappij negatief.»
Veiligheidsregels
«Een gevangenis is geen gemakkelijke context om iets te organiseren», verduidelijkt Baeckens. «De Rode Antraciet zou graag de buitenwereld binnenlaten, maar dat is niet altijd mogelijk omwille van veiligheidsregels.» De gevangenis van Hoogstraten heeft een open regime waarbij de meeste gedetineerden overdag werken in de werkplaatsen. In de gevangenis van Bergen, die ik de volgende dag bezoek, is er behalve de bib geen cultureel aanbod. Er is ook te weinig werk, waardoor de meesten dagen in hun cel doorbrengen. «In Vlaanderen is er een strategisch plan voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. In Wallonië hangt het vrijetijdsaanbod af van gevangenis tot gevangenis», verklaart Baeckens.
Amnesty International omschrijft de situatie in de Belgische gevangenissen als schrijnend. Vzw De Rode Antraciet schept alvast een lichtpunt in de duisternis, vertelt een gedetineerde uit Hoogstraten. «Mensen die culturele activiteiten organiseren, maken het verschil. Voor mij mag het nog meer zijn, maar ik snap dat er een beperkt draagvlak voor is. Ik dacht vroeger ook altijd eigen schuld, dikke bult'. Tot je hier zelf terechtkomt, dan weet je dat dat vaak kort door de bocht is.»
Wie ben ik?
Naam: Dries Hiroux
Leeftijd: 23 jaar
Woonplaats: Brussel
Studies: Master in sociologie (UGent) en master in journalistiek (KU Leuven)