Het staat als een paal boven water: onze almaar slimmere telefoon heeft ons leven de voorbije jaren op flink wat vlakken een stuk eenvoudiger gemaakt. Van de haast grenzeloze nieuwe bereikbaarheid over soms bijzonder handige apps tot de puur functionele hulpmiddelen zoals een camera of een navigatiesysteem. Ook tijdens de coronapandemie heeft die smartphone zich voor heel wat mensen wellicht vaak ontpopt tot een redder in nood: nu eens een venster op de buitenwereld, dan weer een bron van ontspanning. Tegelijk moeten we al die voordelen natuurlijk ook afwegen tegen de nadelen. De Digimeter 2021 – een jaarlijks onderzoek naar het media- en technologiegebruik in Vlaanderen – legde wat dat betreft de vinger duidelijk op de wonde. Zomaar eventjes 55,5% van de Vlaamse bevolking binnen de leeftijdsgroep van 16 tot en met 34 jaar is vandaag al smartphone-afhankelijk. Onder smartphone-afhankelijkheid of digibesitas verstaan we een combinatie van twee factoren: aan de ene kant het gevoel verslaafd te zijn aan de smartphone en aan de andere kant het gevoel te veel tijd te spenderen op het toestel.
Eenzaamheid
Niet alleen het gebruik van de smartphone is een uiterst actueel thema, ook gevoelens van eenzaamheid zijn een veelbesproken onderwerp. Uit onderzoek van gezondheidseconoom Lieven Annemans blijkt dat 54,5% van de jonge Belgen tussen 20 en 34 jaar zich soms tot altijd eenzaam voelt. Deze cijfers tonen overduidelijk aan dat ook eenzaamheid steeds meer tot een maatschappelijk vraagstuk is uitgegroeid. Langdurige eenzaamheid zou op lange termijn ook een aantal andere psychologische aandoeningen in de hand kunnen werken, zoals angst of een depressie. Recente cijfers lijken de onderzoeksresultaten van Annemans te bevestigen. Zo gaf een peiling van Bond zonder Naam aan dat 21,3% van de Vlamingen op dit moment met een ernstige graad van eenzaamheid kampt. Bij een eerder onderzoek tien jaar geleden was dit amper 2,5%. De nieuwe gezondheidsenquête van Sciensano levert nog onthutsender resultaten op: bijna een derde van de volwassen bevolking in ons land heeft last van ernstige eenzaamheid.
Mogelijk verband?
Voldoende reden, zo leek Sarah Michiels, om in haar masterproef op zoek te gaan naar een mogelijk verband tussen beide maatschappelijke fenomenen. Bestaat er effectief een positief verband tussen smartphone-afhankelijkheid en gerapporteerde gevoelens van eenzaamheid bij Vlamingen tussen 16 en 34 jaar? Om deze onderzoeksvraag te beantwoorden, ondervroeg ze online 818 jongeren uit het Vlaams Gewest tussen 16 en 34 jaar. Daarnaast maakte Michiels ook gebruik van datalogging, om na te gaan of de respondenten wel eerlijk waren in het beantwoorden van de vragen. Ze bracht het smartphonegebruik van 50 mensen, die ook onderdeel uitmaakten van de survey, in beeld. Op basis van die ruwe data kwam ze te weten welke apps de respondent gebruikte, hoeveel meldingen hij/zij per dag ontving, of de persoon meerdere apps gebruikte binnen een gebruikerssessie, hoeveel tijd hij/zij spendeerde op zijn smartphone... Door de online survey aan te vullen met logdata kon Michiels de betrouwbaarheid van haar resultaten verhogen. Bovendien kon ze daarna de vergelijking maken tussen de resultaten van de ingevulde survey en van het smartphonegebruik. Zo ontdekte ze dat er verschillen zitten in wat ondervraagden zeggen te doen en wat diezelfde ondervraagden echt doen.
Twee handen op één buik
Het belangrijkste doel van het onderzoek was uitzoeken of er effectief een verband bestaat tussen smartphone-afhankelijkheid en gerapporteerde gevoelens van eenzaamheid. Daarnaast ging Michiels ook het belang na van objectieve data bij studies naar smartphone-afhankelijkheid. «Op basis van mijn bevindingen kan ik stellen dat we wel degelijk mogen uitgaan van een verband tussen smartphone-afhankelijkheid en eenzaamheid. We zien dat jongeren die het gevoel hebben verslaafd te zijn aan de smartphone of er te veel tijd op te spenderen ook vaker aangeven zich eenzaam te voelen», vertelt Michiels. Overmatig smartphonegebruik en eenzaamheid lijken dus twee handen op één buik te zijn. Of hoe almaar meer mensen hun eenzaamheid ook zelf in de hand hebben, letterlijk dan.
Sarah Michiels (UGent) nam deel aan de Vlaamse Scriptieprijs 2021. Lees haar masterproef via www.scriptiebank.be/eenzaamheid-smartphone.